Dlaczego warto być miastem wojewódzkim

Powierzając miastu funkcję administracyjną, władze publiczne przyznają mu pewną wyższość,
którą muszą uznać inne miasta

D. Szymańska, Mezoregiony wojewódzkie – rozwiązanie dla Polski

W polskich uwarunkowaniach status wojewódzki to koncesja na rozwój. Tylko miasta wojewódzkie postrzegane są jako „duże i ważne”. Przekłada się to na rozstrzygnięcia w sferze publicznej i na decyzje inwestorów prywatnych.

Jest oczywiste, że to w miastach wojewódzkich mieszczą się organy administracji szczebla wojewódzkiego. Ale są to nie tylko urzędy wojewódzki i marszałkowski, lecz również około czterdziestu innych instytucji publicznych szczebla wojewódzkiego. Wszystkie te urzędy to nie tylko możliwość załatwienia wszystkich spraw na miejscu. Są to tysiące atrakcyjnych, prestiżowych miejsc pracy. Najważniejsza jest jednak możliwość decydowania na miejscu o kierunkach rozwoju swojego regionu.
> Administracja wojewódzka – wielkość zatrudnienia

Wśród podmiotów „wojewódzkich” warto zwrócić szczególną uwagę na media publiczne. Rozgłośnia Polskiego Radia i stacja Telewizji Polskiej to silne narzędzie budowania wizerunku miasta wojewódzkiego. Wiadomości z miasta wojewódzkiego mają pierwszeństwo i są słuchane w całym województwie. Każda z regionalnych stacji ma zapewnione wejścia na anteną ogólnopolską. Nie jest niespodzianką, że w eter idą głównie wiadomości z miasta wojewódzkiego. I to oczywiście te, które stawiają je w pozytywnym świetle. Jest to darmowa reklama, przekładająca się na postrzeganie miasta przez potencjalnych mieszkańców i inwestorów.

Ale instytucje typu urzędów to nie wszystko. To w miastach wojewódzkich skupiane są usługi publiczne wyższego rzędu: wyższe uczelnie, instytuty naukowe, szpitale specjalistyczne, placówki kultury (> tabela 1)

Wprawdzie nie ma przepisów prawa, które nakazywałyby budowanie uniwersytetu, szpitala klinicznego, albo filharmonii jedynie w mieście wojewódzkim, jednak praktyka w tym względzie jest oczywista. W Polsce nie ma żadnego uniwersytetu klasycznego (to jest takiego z pełnią praw akademickich) w mieście niewojewódzkim. Jednocześnie taki uniwersytet jest w każdym mieście wojewódzkim za wyjątkiem jedynie Gorzowa (jednego z dwóch miast wojewódzkich w małym województwie lubuskim). Tylko cztery miasta wojewódzkie mają po jednej publicznej wyższej uczelni. Wojewódzkim standardem jest posiadanie – prócz uniwersytetu – przynajmniej oddzielnej politechniki. A obecnie tylko jedna politechnika jest w mieście niewojewódzkim. Przywilej ten ma Koszalin, który przed rokiem 1975 był stolicą jednego z 17 województw.

Samorządy województw prowadzą instytucje kultury. Nie zaskoczy nas fakt, że najchętniej robią to w swoich siedzibach. Standardowym zestawem marszałkowskich podmiotów kultury dla miasta wojewódzkiego jest: teatr, filharmonia, muzeum, „ośrodek kultury” oraz biblioteka publiczna. Co ciekawe w województwach mających po dwa miasta wojewódzkie są po dwie wojewódzkie biblioteki publiczne. Dwustutysięczny Toruń, będący mniejszym miastem wojewódzkim w dwubiegunowym województwie kujawsko-pomorskim ma aż 8 wojewódzkich podmiotów kultury. Tej samej wielkości Kielce mają ich 6.
> Co mają Kielce, czego nie ma Radom

Takie instytucje wojewódzkie to nie tylko dostępność dostania się do lekarza bądź możliwość korzystania z dóbr kultury. Oferują one atrakcyjne zatrudnienie – bodaj jeszcze bardziej niż urzędy – kwalifikowanym kadrom. To tzw. twórcza warstwa społeczna, która ma kluczowe znaczenie dla rozwoju regionu.

Status wojewódzki wpływa także na lokalizację podmiotów gospodarczych. Zazwyczaj dostosowują one swoją strukturę terytorialną do podziału administracyjnego państwa. To w ośrodkach wojewódzkich tworzą swoje regionalne oddziały banki, firmy ubezpieczeniowe, operatorzy telefoniczni, hurtownie, sieci handlowe. Miasta wojewódzkie obsługiwane są pociągami intercity.

Poczta Polska całodobowe urzędy utrzymuje w miastach wojewódzkich. W ten sposób mieszkańcy miasta wojewódzkiego mają „dłuższe” terminy urzędowe. A co znaczy dodatkowe kilka godzin – do północy – na złożenie wniosku, wie każdy, kto pracuje w trybie projektowym, choćby projektów „unijnych”.

Co więcej w Polsce status miasta wojewódzkiego daje nie tylko realne obecne korzyści, ale również korzyści „planowane”. Daje bowiem uprzywilejowaną pozycję w polityce rozwoju prowadzonej na szczeblu krajowym. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego, Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, a nawet Strategia na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju – wyróżniają miasta wojewódzkie jako wyższą kategorię ośrodków miejskich, dla których przewiduje się cele rozwojowe idące dalej niż dla reszty miast.
> Miasta wojewódzkie w polityce rozwoju

Status wojewódzki miasta z natury rzeczy daje mu najlepszą pozycję w polityce samorządu wojewódzkiego. Odrębność administracyjna od sąsiednich metropolii pozwala na prowadzenie własnej polityki rozwoju. Miasto wojewódzkie nie musi toczyć nierównej walki o inwestycje z żadnym innym, nadrzędnym ośrodkiem.

A ostatecznie wszystkie powyższe przywileje przekładają się życiowe wybory tysięcy ludzi. O ile w skali lokalnej ludność przyciągają miasta powiatowe, w skali regionalnej są to miasta wojewódzkie. W każdym województwie miasto wojewódzkie jest „domyślnym” miejscem, do którego wyjazd przynajmniej się rozważa. Przecież nad odpowiednim postrzeganiem miasta wojewódzkiego nieustannie pracują publiczne media… Znamienne jest iż od względem udziału w liczbie zameldowań obecne miasta wojewódzkie wyprzedziły pozostałe miasta powiatowe grodzkie (czyli głównie byłe miasta wojewódzkie) – w roku 2000 czyli bezpośrednio po ostatniej reformie podziału na województwa (▸ wykres 1).

• P. Śleszyński, „Obszary problemowe wyzwaniem polityki rozwoju Polski”, Seminarium Euroreg UW, 4 IV 2018
• Ł. Zaborowski, „Lokalizacja instytucji publicznych jako element polityki regionalnej i miejskiej” [w:] „Lokalizacja instytucji publicznych jako element polityki miejskiej i regionalnej”, Kancelaria Sejmu, 2015, s. 26-86
• Ł. Zaborowski, „Deglomeracja czy degradacja. Potencjał rozwoju miast średnich w Polsce”, Klub Jagielloński, 2019