Nie zbuduje się nic mocnego i trwałego na pogardzie tradycji:
szaleństwem jest zrywać więź łączącą przeszłość z przyszłościąRaymond Poincaré, prezydent Francji; za: Region europejski a polskie województwo: materiały seminaryjne, Szczecin 1998
Kiedy porównamy wzajemnie nazwy obecnych województw, zastanawiająca jest duża różnorodność ich budowy i pochodzenia. Mamy kilka nazw urobionych od krainy historycznej: małopolskie, mazowieckie, pomorskie, śląskie… W dwóch przypadkach nazwy pochodzą od dwu krain historycznych: kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie. Dwie nazwy – podkarpackie i świętokrzyskie – wzięto od jednostek fizyczno-geograficznych (Kotlina Podkarpacka i Góry Świętokrzyskie). Wreszcie trzy nazwy utworzono po prostu od miast wojewódzkich: lubelskie, łódzkie, opolskie.
Czy to zróżnicowanie ma jakieś racjonalne uzasadnienie? Dlaczego tylko w dwóch przypadkach przyjęto nazwy dwuczłonowe? Przecież struktura większej liczby województw jest złożona i jednoczłonowa nazwa nie oddaje ich charakteru. Zastanawia istnienie obok siebie śląskiego i dolnośląskiego. Dolny Śląsk to część Śląska, podobnie jak Śląsk Opolski występujący jako województwo opolskie. Taką samą wątpliwość można mieć do zestawienia: małopolskie oraz lubelskie i świętokrzyskie. I Lublin, i Góry Świętokrzyskie znajdują się w Małopolsce.
Największym problemem jest wykorzystanie nazw krain historycznych, mimo że granice obecnych województw w niewielkim stopniu nawiązują do pierwowzorów. Należy przy tym wyjaśnić, iż nazwy historyczne, takie jak Kujawy, Małopolska, Pomorze – są to pojęcia prawno-polityczne wywodzące się z czasów I Rzeczypospolitej. Odpowiadające im terytoria posiadają ściśle określone granice. Zatem na przykład używanie nazwy „Śląsk” w odniesieniu do obecnego województwa śląskiego, mimo że zdarza się powszechnie, jest poważnym błędem rzeczowym. Dla przykładu: nieporozumienia „małopolskie” i „mazowieckie”.
Województwo małopolskie a Małopolska. Źródło: Zaborowski 2013
Województwo mazowieckie a Mazowsze. Źródło: Zaborowski 2013
Obecne województwo małopolskie obejmuje jedynie niewielką, południową część historycznej Małopolski. Poza tym województwem aż sześć innych ma w swych granicach ziemie małopolskie. Na zachodzie historycznie małopolska jest połowa województwa śląskiego, począwszy od Częstochowy i Kłobucka na północy, przez Zagłębie Dąbrowskie z Będzinem, Dąbrową Górniczą i Sosnowcem, kończąc na Żywcu na południu. Do Małopolski należy całe województwo świętokrzyskie, powiat opoczyński z województwa łódzkiego i kilka powiatów wokół Radomia z województwa mazowieckiego. Na północnym wschodzie małopolskie są: zachodnia część województwa lubelskiego z Lublinem oraz okolice Siedlec z województwa mazowieckiego. Wreszcie na wschodzie do Małopolski należy także zachodni pas – około siedmiu powiatów – województwa podkarpackiego.
Mazowsze to dzielnica Polski w dorzeczu środkowej Wisły. Pierwotnie stanowiło ono terytorium plemienne wokół Płocka. W średniowieczu rozszerzyło granice, zwłaszcza na południe i wschód. Po wejściu w skład I Rzeczpospolitej Mazowsze obejmowało trzy województwa: mazowieckie, płockie i rawskie. W Królestwie Polskim w latach 1816–1844 istniały kolejno województwo mazowieckie i gubernia mazowiecka. Ich granice nie odpowiadały jednak Mazowszu. Posiadając siedzibę w Warszawie, jednostki te obejmowały także ziemię łęczycką i część Kujaw.
Mimo że województwo mazowieckie zawiera większość terytorium dzielnicy, od której nazwę wzięło, istotna część ziem Mazowsza znajduje się poza województwem. Mazowiecki jest północno-wschodni pas województwa łódzkiego – od Kutna po Rawę Mazowiecką, obejmujący w przybliżeniu cztery powiaty. Z kolei na północnym wschodzie podobnej wielkości obszar w województwie podlaskim to część mazowieckiej ziemi łomżyńskiej. Z drugiej strony do województwa mazowieckiego przynależą duże części innych dzielnic. Na południu okolice Radomia – około sześciu powiatów – to Małopolska. Z kolei na wschodzie teren mniej więcej trzech powiatów wokół Siedlec to Podlasie. Same zaś Siedlce wchodziły w skład ziemi łukowskiej należącej do Małopolski. Obecne województwo mazowieckie nie nawiązuje terytorialnie również do województwa i guberni o tej nazwie z czasów Królestwa Polskiego.
- Ł. Zaborowski, „Podział kraju na województwa. Próba obiektywizacji”, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa 2013