Ośrodki według tradycji stolicy regionu

Jeśli rozważamy, które miasta powinny posiadać status wojewódzki, nasuwa się pytanie, jak to było w przeszłości. Które z miast mogą pochwalić się długą tradycją siedziby administracji regionalnej? Za początek okresu badania przyjęto rok 1810 – od tego czasu na ziemiach polskich można mówić o działaniu administracji publicznej w rozumieniu współczesnym. Końcowa data to rok 1999, kiedy dokonano ostatniej reformy (▸ tabela 1).

Okresy pełnienia funkcji siedziby administracji regionalnej przedstawiono w dwóch ujęciach: jako sumę wszystkich takich okresów (▸ wykres 1) oraz jako najdłuższy nieprzerwany okres (▸ wykres 2). Ogółem dłużej niż przez 40 lat taką funkcję pełniły 22 badane miasta. Przez cały okres badania – 199 lat – status ośrodków administracji regionalnej posiadało 7 ośrodków. Na przeciwnym krańcu stawkę zamyka również 7 miast, które jedyny okres stołeczności regionalnej – 24 lata – wywodzą z okresu 49 województw sprzed ostatniej reformy. Tutaj, wśród sześciu miast niewojewódzkich, znajduje się Gorzów – miasto o najkrótszej tradycji spośród wszystkich obecnych ośrodków wojewódzkich. Warto zauważyć, iż jest on jedną z dwu stolic dwubiegunowego województwa lubuskiego.

Najciekawsza jest środkowa część tabeli, gdzie wśród pozostałych 10 ośrodków wojewódzkich rozproszone jest pięć miast pozbawionych tego statusu. Co ciekawe znajdują się one bliżej górnej niźli dolnej części zestawienia. Wpierw idą Koszalin i Opole, miasta o jednakowej przeszłości administracyjnej: oba pełniły funkcje siedziby rejencji, a później województwa, odpowiednio przez lat 130 i 49. W nowym podziale zostały potraktowane odmiennie: wykrojono – jako najmniejsze – województwo opolskie, odmawiając odrębności administracyjnej Pomorzu środkowemu. Dalej długą tradycją ośrodka administracji regionalnej wyróżnia się Bydgoszcz.

Ponadto jeszcze sześć miast wykazuje ponad stuletni całkowity okres pełnienia tej funkcji. Wśród nich cztery ośrodki obecnie niewojewódzkie: Kalisz, Legnica, Płock, Radom, oraz dwa wojewódzkie: Białystok i Kielce. Ta grupa miast różnicuje się istotnie pod względem najdłuższego ciągłego okresu pełnienia funkcji administracyjnej. Co znamienne, to niewojewódzkie miasta Legnica, Płock i Radom posiadają taką tradycję powyżej stu lat. Odmiennie wojewódzki Białystok, a tym mniej – Kielce. Ogółem z całej badanej grupy 29 dużych miast tylko 6 wykazuje się najdłuższym ciągłym okresem stołeczności przekraczającym sto lat.

W obu ujęciach Legnica, Płock i Radom znacznie przewyższają 6 miast wojewódzkich, plasujących się w kolejnej części tabeli, a w tym tak „pewne” ośrodki, jak Katowice i Łódź. Warto zwrócić uwagę, że właśnie tutaj umiejscawiają się dwa pozostałe ośrodki województw dwubiegunowych: Toruń i Zielona Góra.
▸ Podwójne stolice – dlaczego tylko te?

• Ł. Zaborowski, „Podział kraju na województwa. Próba obiektywizacji”, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa 2013