Zmiany na mapie – cztery warianty

Województwo mazowieckie liczbą mieszkańców i powierzchnią przewyższa niejedno niezależne państwo w Europie. Dysproporcje rozwojowe między regionem Warszawy a regionami zewnętrznymi są większe niż zróżnicowanie między województwami w kraju i wciąż rosną. Obecny obóz rządzący zapowiada podzielenie województwa mazowieckiego na co najmniej dwie jednostki. Z części środkowej obecnego województw powstaje nowe województwo warszawskie, obejmujące region Warszawy w promieniu kilkudziesięciu kilometrów. Wieniec regionów zewnętrznych tworzy odrębne województwo „mazowiecko-staropolskie”. To województwo jest „dwubiegunowe”: miastami wojewódzkimi stają się Płock i Radom, posiadając po jednym z organów wojewódzkich.

Pierwowzorem takiego podziału administracyjnego może być obecnie obowiązujący podział statystyczny województwa na dwa regiony NUTS-2: „warszawski stołeczny” i „mazowiecki regionalny”. Podział statystyczny jednak nie jest wiążący dla polskiego parlamentu – granica między powstającymi województwami może zostać określona inaczej.

Wadą rozwiązania jest łączenie w jednym województwie regionów o nikłych wzajemnych związkach historycznych i funkcjonalnych. Naturalnie wadę tę posiada również obecne województwo mazowieckie. Zatem wariant 1 – podział województwa mazowieckiego w obrębie jego granic – należy traktować jako krok w dobrym kierunku, a niekoniecznie jako rozwiązanie trwałe.

> „Nie dla podziału…” – studium manipulacji

 

Wariant 2. Podział województwa mazowieckiego na trzy jednostki

Ten wariant jest modyfikacją pierwszego. Nadal polega na podziale województwa mazowieckiego bez zmiany granic innych województw. Różnica jest taka, iż w obrębie regionu NUTS-2 „mazowieckiego regionalnego” powstają dwa województwa. Region „warszawski stołeczny” – bez zmian – tworzy województwo warszawskie.

Na północnym zachodzie dotychczasowego województwa – nowe województwo „mazowieckie” powstaje rzeczywiście z ziem historycznego Mazowsza: obejmuje podregiony NUTS-3 ciechanowski, ostrołęcki, płocki i żyrardowski bez powiatu grójeckiego. Miastem wojewódzkim jest Płock. Możliwy jest też model „dwubiegunowy” z udziałem któregoś z miast średnich północnego Mazowsza.

Na południowym wschodzie nowe województwo „podlasko-staropolskie” obejmuje podregiony NUTS-3 radomski i siedlecki oraz powiat grójecki. Województwo jest „dwubiegunowe”: miastami wojewódzkimi są Radom i Siedlce, posiadając po jednym z organów wojewódzkich.

Proponowane województwa wpisują się wielkościowo w obecny układ województw, licząc odpowiednio 1,21 mln i 1,13 mln mieszkańców (porównanie: lubuskie – 1,01 mln, opolskie – 0,98 mln, podlaskie – 1,18 mln, świętokrzyskie – 1,23 mln).

Zaletą rozwiązania – w stosunku do wariantu 1 – jest rozdzielenie na dwa województwa regionów o nikłych wzajemnych związkach historycznych i funkcjonalnych. Wychodzi też na przeciw obawom mieszkańców północnego Mazowsza związanych z umieszczeniem urzędów w dalekim Radomiu.

 

Wariant 3. Powiększenie województwa świętokrzyskiego o okręg Radomia

W tym wariancie powstaje województwo „staropolskie” – poprzez połączenie obecnego województwa świętokrzyskiego i podregionu NUTS-3 radomskiego. Opcjonalnie do nowego województwa może wejść także powiat opoczyński z województwa łódzkiego. Przed reformą jego mieszkańcy wyrażali chęć współtworzenia województwa z Radomiem. Byłby to powrót do granic województwa kieleckiego sprzed roku 1975, to jest do tradycyjnego zasięgu regionu w międzyrzeczu Wisły i Pilicy.

Powstające województwo jest „dwubiegunowe”: miastami wojewódzkimi są Kielce i Radom, posiadając po jednym z organów wojewódzkich. Rozwiązanie takie nie powinno się jednak wiązać z koniecznością przenoszenia połowy instytucji wojewódzkich z Kielc do Radomia. W wyniku zmiany Kielce mają zyskać większe województwo, a nie zostać osłabione instytucjonalnie. „Niedobór” instytucji publicznych wyższego rzędu w Radomiu (jak również w Kielcach) może zostać wyrównany przez deglomerację wybranych urzędów centralnych z Warszawy. W tym celu stosowne porozumienie między rządem i zainteresowanymi samorządami powinno zostać wypracowane przed korektą podziału terytorialnego.

Wariant województwa staropolskiego jawi się jako optymalny z kilku powodów. Radom wraca do swojego historycznego regionu, w którym przez półtora wieku pełnił funkcję miasta wojewódzkiego/gubernialnego. Znika problem granicy województw przecinającej aglomerację staropolską, niekorzystnej dla Radomia, a jeszcze bardziej dla miast nad Kamienną, odciętych od swojego zaplecza.

Kielce i Radom – ośrodki o podobnym potencjale wielkościowym, uzupełniając się, skuteczniej stawiają czoła konkurencji sąsiednich metropolii. Powstające województwo licząc 1,9 mln ludności wchodzi na 11. miejsce w kraju, co rozwiązuje problem marginalizacji małego województwa świętokrzyskiego. Tylko takie rozwiązanie – województwo staropolskie – ma szansę zyskać trwałą akceptację społeczną we wszystkich częściach regionu.

 

Wariant 4. Powiększenie województwa świętokrzyskiego o okręgi Częstochowy i Radomia

Ten wariant jest rozszerzeniem poprzedniego. Do województwa „staropolskiego” zostaje dołączony ponadto podregion NUTS-3 częstochowski. Opcjonalnie do „staropolskiego ” może wejść także powiat zawierciański. Jego „jurajska” specyfika wiąże go raczej z Częstochową niż Zagłębiem. Rozwiązanie takie oznacza – w przybliżeniu – powrót do granic województwa kieleckiego z okresu II Rzeczpospolitej, jednoczącego całą północno-zachodnią Małopolskę.

Takie województwo jest pewną innowacją w ustroju terytorialnym – jako „trójbiegunowe”. Równorzędnymi miastami wojewódzkimi są Częstochowa, Kielce i Radom. Wobec faktu, iż stosowana „dwubiegunowość” wiąże się z podziałem między miasta dwóch głównych organów wojewódzkich, model „trójbiegunowy” wymagałby innej definicji miasta wojewódzkiego. W układzie większego „staropolskiego” Kielce – jako centralnie położone mogłyby pozostać siedzibą obu organów, natomiast Częstochowa i Radom musiałyby mieć ustawowo zapewniony równorzędny status, jeśli chodzi o lokalizację wszelkiej publicznej infrastruktury usługowej o znaczeniu wojewódzkim. Ponadto powinny posiadać filie urzędów wojewódzkich z gwarancją załatwienia wszystkich urzędowych spraw na miejscu. Tak jak w wariancie 3 „niedobór” instytucji publicznych wyższego rzędu w Częstochowie i w Radomiu może zostać wyrównany przez deglomerację wybranych urzędów centralnych z Warszawy.

Większe województwo staropolskie – poza wszystkimi zaletami wariantu poprzedniego – rozwiązuje problem Częstochowy, która jest największym samodzielnym miastem pozbawionym statusu wojewódzkiego. Jednocześnie jej położenie w województwie śląskim przypomina niedolę Radomia w mazowieckim. Częstochowa to również historyczna Małopolska, sztucznie doklejona do województwa „śląskiego”, w którym dominuje wielka konurbacja śląsko-dąbrowska.

Częstochowa, Kielce i Radom – to największe w kraju miasta „pozametropolitalne”. Wspólne województwo z 2,5 mln ludności znajduje się na 6. miejscu w kraju; pozwala to podjąć realne współzawodnictwo z sąsiednimi metropoliami.

 

• P. Łysoń, „Zróżnicowanie obszaru województwa mazowieckiego pod względem historycznym, demograficznym i warunków życia. Wnioski do korekty podziału terytorialnego”, Opinie i Ekspertyzy, 256, Kancelaria Senatu, marzec 2017
• D. Sokołowski, „Niektóre uwarunkowania korekty podziału Polski na województwa”, Przegląd Geograficzny, 86, 4, 2014 s. 567-590
• P. Śleszyński, „Struktura społeczno-gospodarcza oraz trendy rozwojowe województwa mazowieckiego na tle regionów sąsiednich. Wnioski do korekty podziału terytorialnego (materiał analityczno-dyskusyjny)”, Opinie i Ekspertyzy, 257, Kancelaria Senatu, marzec 2017
• Ł. Zaborowski, „Próba przebudowy układu województw z wykorzystaniem sieci ośrodków regionalnych”, Przegląd Geograficzny, 88, 2, 2016, s. 159-182